Περιγραφή

Ο τόμος πολιτισμικής ιστορίας, με τίτλο «Διαβάζοντας» την πόλη: Κουμουτζηνά, Γκιουμουλτζίνα, Κομοτηνή – Πρόσωπα και Κείμενα, προέκυψε μετά από πρόταση προς τη συγγραφέα της κ. Σοφίας Μενεσελίδου, Προέδρου της Συντονιστικής και Συμβουλευτικής Επιτροπής του Δήμου Κομοτηνής για τον εορτασμό των Εκατό χρόνων Ελευθερίας της πόλης, επελέγη δε στη συνέχεια, τόσο από το σύνολο των μελών της Επιτροπής όσο και από τον Δήμαρχο Κομοτηνής, κ. Γιάννη Γκαράνη ως ο Επετειακός τόμος της εορτής των Εκατόχρονων των Ελευθερίων της Κομοτηνής∙ ως ένας τόμος που συγκεφαλαιώνει τα του πολυπολιτισμικού παρελθόντος της πόλης και, μέσω του δήμου, αποδίδεται στον χώρο της δημόσιας ιστορίας, εγκαλώντας σε μια νέα πορεία για έναν από κοινού, με όλες δηλαδή τις πληθυσμιακές της ομάδες μαζί, ιστορικό και πολιτικό αναστοχασμό.

Ο τόμος, που διαρθρώνεται σε δώδεκα κεφάλαια, είναι ό,τι λέει ο τίτλος του: ανθολογεί, συναριθµεί και  «διαβάζει» δηλαδή τόσο πρόσωπα και κείμενα για την ιστορία της Κομοτηνής, από τη βυζαντινή εποχή μέχρι και λίγο μετά την Απελευθέρωση της πόλης, τη 14^η Μαΐου 1920 όσο και τον ίδιο τον τόπο∙ πρόκειται για ένα συναξάρι προσώπων και, συγχρόνως, ένα ανθολόγιο των κειμένων τους∙ τυπικά, είναι μία ιδιάζουσα ιστορία αναγνώσεων που αποπειράται να λειτουργήσει ως ιστορία παιδείας, ιστορία των συνειδήσεων και, ταυτοχρόνως, ως ιστορία των καθημερινών ανθρώπων.

Αναλυτικότερα, τα κεφάλαια του τόμου έχουν ως ακολούθως:

—ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 «Στα χρόνια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας – Γενέθλιες περί Κουμουτζηνών αφηγήσεις», με «πρωταγωνιστή», τον Κομοτηναίο Καθηγητή Στίλπωνα Κυριακίδη και τις μελέτες του για την ίδρυση και την ονομασία της πόλης, κι, ακολούθως, τον αείμνηστο φιλόλογο Κωνσταντίνο Α. Τρεμόπουλο.
—ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 «Στα χρόνια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας – Η Γκιουμουλτζίνα μέσα από τις αφηγήσεις περιηγητών». Στο δεύτερο κεφάλαιο, μέσω του Στίλπωνα Κυριακίδη και έξι ευρωπαίων και οθωμανών περιηγητών (Bertrandon de La Broquière, Pierre Belon du Mans, Gabriele Cavazza, Robert de Dreux, Εβλιγιά Τζελεµπή, Edward Daniel Clarke) σκιαγραφείται η Γκιουμουλτζίνα της οθωμανικής περιόδου, από τις αρχές του 15^ουμέχρι και τις αρχές του 19^ουαιώνα.
—ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 «[1871]  «Η Γιμουρτζίνα του Μελιρρύτου μέσω της Περιγραφής: Τοπογεωγραφία – Τοπιογραφία». Στο επίκεντρο του τρίτου κεφαλαίου τίθεται ο Μ. Μελίρρυτος και η Γιμουρτζίνα του 1871, όπως περιγράφεται στο πόνημά του, Περιγραφή ιστορική και γεωγραφική υπ’ εκκλησιαστικήν έποψιν της θεοσώστου επαρχίας Μαρωνείας.
—ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 «[1871-1913] Καζάς Γιμουρτζίνης κατά Μελίρρυτον και Κώδικα Κοινότητος Μαρωνείας: Εκκλησίες – Σχολεία – εθνοτικοί ανταγωνισμοί». Το τέταρτο κεφάλαιο καταγράφει στοιχεία για τη λειτουργία των Κοινοτήτων κατά τη διάρκεια των χρόνων της Οθωμανικής Κυριαρχίας, τις Κοινότητες Μαρωνείας, Κιουτσούκ-Κιόι (Κοσμίου) κ.ά., καθώς και στοιχεία από την ιστορία των χριστιανικών, μουσουλμανικών, εβραϊκών και αρμενικών σχολείων της Γκιουμουλτζίνας.
—ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5  «[1880-1919] Η καθημερινή ζωή στην οθωμανική Γκιουμουλτζίνα: Αφηγήσεις – Μαρτυρίες». Το πέμπτο κεφάλαιο αφιερώνεται στην καθημερινή ζωή στην οθωμανική Γκιουμουλτζίνα, όπως αυτή διασώζεται στα κείμενα του Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος Χρυσάνθου τού από Τραπεζούντος, της Αλήθειας Ευπραξιάδου και του Λυμπέρη Τσαϊλά.
—ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6  «[1871-1921] Στοιχεία από την ανθρωπογεωγραφία της Γκιουμουλτζίνας βάσει του Μελιρρύτου και Εμπορικών Οδηγών: Επαγγελματίες – Οικογένειες – Πρόσωπα». Το έκτο κεφάλαιο επικεντρώνεται στην ανθρωπογεωγραφία της πόλης, στα πρόσωπα δηλαδή που πρωταγωνίστησαν στην οικονομική, πολιτική και πολιτιστική ζωή του τόπου.
—ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7  «Η ιστορία ως αφήγηση εντόπιων ερευνητών (1) Αντώνιος Ρωσσίδης, Ο Αντιβουλγαρικός Αγώνας στη Θράκη». Στο έβδομο κεφάλαιο κυριαρχεί η ιστορική έρευνα του Αντώνιου Ρωσσίδη, που διετέλεσε επί πολλά έτη πρόεδρος του Μορφωτικού Ομίλου Κομοτηνής, για τον Αντιβουλγαρικό Αγώνα στη Θράκη.
—ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 «Η ιστορία ως αφήγηση εντόπιων ερευνητών (2) Αντώνιος Ρωσσίδης, Η Ενσωμάτωση της Δυτικής Θράκης στον εθνικό κορμό». Το όγδοο κεφάλαιο εξετάζει, μέσω του Αντώνιου Ρωσσίδη, τα γεγονότα της Ενσωμάτωσης της Θράκης στον εθνικό κορμό. Η αφήγησή του εμπλουτίζεται, μεταξύ άλλων, με σατιρικά σκίτσα από το αγγλικό περιοδικό Punch αλλά και φωτογραφικό υλικό από το γαλλικό περιοδικό l’ Illustration.
—ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9  «Η ιστορία της Ενσωμάτωσης της Δυτικής Θράκης μέσω του αρχείου του Χαρίσιου Βαμβακά». Το ένατο κεφάλαιο ακολουθεί το ιστορικό νήμα της Ενσωμάτωσης, μέσω του Χαρίσιου Βαμβακά, και του αρχείου του, που διέσωσε η εγγονή του Καλλιόπη Παπαθανάση-Μουσιοπούλου.
—ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10 «Η “Απελευθέρωση” μέσα από τις αφηγήσεις αυτοπτών μαρτύρων». Στο δέκατο κεφάλαιο καταγράφονται αφηγήσεις των Κωνσταντίνου Μαστορίδη, Γεώργιου Δασκάλου, Λυμπέρη Τσαϊλά κ.ά. που βίωσαν το ιστορικό γεγονός της εισόδου του ελληνικού στρατού στην πόλη.
—ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11 «Η “Απελευθέρωση” της Γκιουμουλτζίνας μέσω του τύπου – Τα ρεπορτάζ της εφημερίδας Μακεδονία». Η υποδοχή της  «Απελευθέρωσης» της Γκιουμουλτζίνας από τον ελληνικό τύπο καθώς και ρεπορτάζ της εφημερίδας Μακεδονία του Κωνσταντίνου Βελλίδη διερευνώνται στο ενδέκατο κεφάλαιο.
—ΚΕΦΑΛΑΙΟ 12 «Η Κομοτηνή διά των λέξεων». Στο τελευταίο κεφάλαιο ανθολογούνται κείμενα για την πόλη που έγραψαν ο ιστορικός Νικηφόρος Γρηγοράς, και οι γεννηθέντες στην Κομοτηνή λογοτέχνες, Μισέλ Φάις, Αναστάσης Βιστωνίτης, Ραχμή Αλή, Μπιλχά Αλμποχέρ και Ιωάννης Γ. Αλεξίου.

Ο τόμος κλείνει με παράρτημα χαρτών, όρων και ένα εκτενές ευρετήριο προσώπων, οικογενειών, συνοικιών, εκπαιδευτηρίων, επαγγελματικών χώρων κλπ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ

Η Ξανθή Τζένη Θ. Κατσαρή-Βαφειάδη είναι φιλόλογος, πτυχιούχος του Τμήματος Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ. Εργάστηκε στη Λαϊκή Επιμόρφωση, στη δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση και στην Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. Υπήρξε αρχισυντάκτρια του περιοδικού της ΝΕΛΕ Ροδόπης Εποχές και των περιοδικών εκδόσεων της εφημερίδας Παρατηρητής της Θράκης υπό τον γενικό τίτλο Ζω, ενώ εξακολουθεί να έχει την επιμέλεια των λογοτεχνικών αφιερωμάτων, έντυπων και ηλεκτρονικών, της ίδιας εφημερίδας. Έχει σχεδιάσει και επιμεληθεί σειρά εκδόσεων που αφορούν στον πολιτισμό και στη νεότερη ιστορία της Θράκης, μεγάλος αριθμός των οποίων έχει εκδοθεί από τις εκδόσεις  «Παρατηρητής της Θράκης». Επίσης, επί σειρά ετών, υπήρξε επιμελήτρια των προγραμμάτων των θεατρικών παραστάσεων του ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Κομοτηνής.

Μεταξύ άλλων, έχει γράψει και επιμεληθεί, τις ακόλουθες εκδόσεις:

—Το Παλιό Δικαστικό Μέγαρο, Λεύκωμα-Ημερολόγιο 2005, Δικηγορικός Σύλλογος Κομοτηνής, Κομοτηνή 2004.
—1908-2008: Χατζέιος Σχολή, 100 χρόνια ιστορίας, Δήμος Μαρώνειας, Κομοτηνή 2008.
—Του τόπου τα επιφανή: Τα 10 καλύτερα αξιοθέατα από τους νομούς Έβρου, Ροδόπης, Ξάνθης, Καβάλας και Δράμας – Reflections of the region: The 10 most prominent sights in the prefectures of Evros, Rodopi, Xanthi, Kavala and Drama, Στέλλα Θεολόγου (μτφρ.), Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, Κομοτηνή 2008.
—Θάσος-Σαμοθράκη, οι παράδεισοι του Βόρειου Αιγαίου – Thassos–Samothrace the paradise islands of the Northern Aegean, Θωμάς Αρβανίτης – Δέσποινα Ταταράκη (μτφρ.), CHIFT – Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, Κομοτηνή 2009.
—Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης: Tόπος πλούσιος σε φύση και πολιτισμό – Region of East Macedonia and Thrace: A land rich in nature and culture, Στέλλα Θεολόγου Χρήστος Λαγαρίας, Θωμάς Αρβανίτης (μτφρ.), CHORD – Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, Κομοτηνή 2009.
—Κομοτηνή πόλη προς ανακάλυψη – Komotini, a city to explore, Στέλλα Θεολόγου (μτφρ.), Δήμος Κομοτηνής, Κομοτηνή 2017.
—Δήμος Νέστου, Μεστός ζωής – Municipality of Nestos, Full of life, Ζωή Ρωσσίδου (μτφρ.), Δήμος Νέστου, Χρυσούπολη 2018.
— «Διαβάζοντας» την πόλη: Κουμουτζηνά, Γκιουμουλτζίνα, Κομοτηνή – Πρόσωπα και Κείμενα, Δήμος Κομοτηνής – TWO K Project ΕΠΕ, Κομοτηνή 2021.

Συμμετείχε στους εξής συλλογικούς τόμους:

—Συλλογικό έργο, Τάξη + αταξία, Μάριος Κουκουνάρας-Λιάγκης (επιμ.), Ακρίτας, Αθήνα 2011.
—Συλλογικό έργο, Το εύρος του έργου του Γεωργίου Βιζυηνού, Παλαιότερες αναγνώσεις και νέες προσεγγίσεις. Διημερίδα, 30-31 Μαΐου 2009, Νίκος Μαυρέλος (επιμ.) Σοκόλη, Αθήνα 2012.
—Συλλογικό έργο, Πασχάλης Μ. Κιτρομηλίδης, Στο όνομα της ελευθερίας, Πέτρος Παπασαραντόπουλος (επιμ.), Επίκεντρο, Αθήνα 2019.

Έχει επιμεληθεί, μεταξύ άλλων, σειρά εκδόσεων που αφορούν στην ιστορία των γραμμάτων της Θράκης και στην τοπική ιστορία:

—Συλλογικό έργο, Περιφερειακό συνέδριο Γυναίκα και λογοτεχνία, 29, 30 Νοεμβρίου και 1 Δεκεμβρίου 1991, Ξανθή Κατσαρή-Βαφειάδη (επιμ.), Πνευματικό Κέντρο Δήμου Κομοτηνής, Κομοτηνή 1995.
—Συλλογικό έργο, Περιφερειακό συνέδριο Γεώργιος Βιζυηνός: η ζωή και το έργο του. Αμφιθέατρο Ιδρύματος Παπανικολάου 2, 3 και 4 Απριλίου 1993, Ξανθή Κατσαρή-Βαφειάδη (επιμ.), Δήμος Κομοτηνής – Πνευματικό Κέντρο Δήμου Κομοτηνής, Κομοτηνή 1997.
—Σάββας Κουτλογεωργίου, Η Κομοτηνή του παρελθόντος. Φωτογραφικό οδοιπορικό (1920 έως σήμερα), Τζένη Κατσαρή-Βαφειάδη – Βάγια Παπαδοπούλου (επιμ.), Δήμος Κομοτηνής – ΔΕΠΑΚ, Κομοτηνή 2006.
—Φωτεινή Ζησιάδου-Κουτλογεωργίου, Ο Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός· Παράρτημα Κομοτηνής κατά τη διάρκεια του 20^ού αιώνα, Τζένη Κατσαρή-Βαφειάδη (επιμ.), Παρατηρητής της Θράκης, Κομοτηνή 2008.
—Πολιτιστικός Σύλλογος Ιάσμου, Αναστασίου Φιλιππέλη, Την ιστορία λένε και οι φωτογραφίες. Φωτογραφικό λεύκωμα του νομού Ροδόπης με επίκεντρο την περιοχή του Ιάσμου (1945-1965), Τζένη Κατσαρή-Βαφειάδη (επιμ.), Παρατηρητής της Θράκης, Κομοτηνή 2011.
—Λέσχη Αλεξανδρουπολιτών – Ιστορικό Μουσείο Αλεξανδρούπολης, Ημερολόγιο-Λεύκωμα 2019, Εικόνες από την οικονομική ζωή της παλιάς Αλεξανδρούπολης, Τζένη Κατσαρή-Βαφειάδη (επιμ.), Αλεξανδρούπολη 2018.
—Πέτρος Φιλιππίδης, Ένα ταξίδι στην ιστορία των Καρυδιωτών, Επί τη επετείω των 100 χρόνων από τη Μικρασιατική Καταστροφή, Ξανθή Τζένη Κατσαρή-Βαφειάδη (επιμ.), Πολιτιστικός Σύλλογος Καρυδιάς και Φίλων, Κομοτηνή 2021.

Έγραψαν για τον Επετειακό Τόμο

Γιάννης Γκαράνης | Παρατηρητής της Θράκης | 24/11/2021

Σοφία Μενεσελίδου | Παρατηρητής της Θράκης | 24/11/2021

Μανόλης Γ. Βαρβούνης | Παρατηρητής της Θράκης | 25/11/2021

Ζωή Γαβριηλίδου | Παρατηρητής της Θράκης | 25/11/2021

Θανάσης Β. Κούγκουλος | Παρατηρητής της Θράκης | 25/11/2021

Κριτικές – Παρουσιάσεις

Χρήστος Λαγαρίας | Οι μικροί δημοσιογράφοι-μαθητές της Ε΄ τάξης του 7ου δημοτικού σχολείου Κομοτηνής και ο επετειακός τόμος «Διαβάζοντας την πόλη: Κουμουτζηνά, Γκουμουλτζήνα, Γκουμουλτζίνα, Κομοτηνή – Πρόσωπα και Κείμενα» | paratiritis-news.gr | 21/06/2023

Τάσος Γιοβανούδης | Γνωρίζουμε την Κομοτηνή μας | paratiritis-news.gr | 03/03/2023

Τζένη Κατσαρή-Βαφειάδη | Τζένη Κατσαρή-Βαφειάδη: Σε α΄ πρόσωπο | diastixo.gr | 06/12/2022

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης | Τρία πολύτιμα βιβλία για το νομό Ροδόπης | sitalkisking.blogspot.com | 30/9/2022